ÖCÜ MÜ GDO MU?
Okurların yarısının bu yazının sonuna kadar
gidemeyeceklerini düşünüp son sözlerimi en başta yazmak istedim. Gelecek geliyor
ve beraberinde bir çok yeniliği de beraberinde getiriyor. Tarımın geleceği de
teknolojiden geçiyor. Tabi bu teknoloji sadece otonom traktörler ya da
tarlaları gözetleyen dronlardan ibaret değil. GDO denince hemen akıllarda
şeytani figürler, dünyayı yöneten aileler, küresel güçler beliriyor. Biraz olsun
bunlardan bahsetmeye çalıştım. 30. Kattaki dairesinde Ege’de bir sahil
kasabasın emekliliğini geçirme hayali kuran biri için bunlar oldukça mantıklı
olabilir. Lakin dünyayı doyurmaya çalışmak arka bahçede domates biber ekmeye
benzemez. Dünyada 200 kişinin gıdası 1 kişi tarafından üretiliyor. Nasıl aşı
firmalarının kazanıyor olması aşı olmamıza engel değilse, tohum firmalarının da
kazanıyor olması bu gıdaları tüketmemize engel değil. Özel sektör doğası gereği
maksimum kar için çalışır, hepimiz gibi. Biz bu tartışmaları yaparken bir yerlerde
birileri mesnetsiz iddialarla dolu kitaplar yazarak parayı cebe indirmekle
meşgul. Üstelik bu kişilerin çoğu GDO hakkında en ufak bir eğitime sahip değil.
Fakat dinleniyorlar işte, çünkü insanlar kulağa hoş gelen sözlerden çok hoşlanıyor.
Bir yerlerde gerçeği söylemeye çalışanlara ise ya cahil, ya da kimden para
aldın deniliyor. Diğer konularda da olduğu gibi lütfen sadece uzmanlara inanın.
Mesela bu konuda da, bu konu üzerine kafa yoran biyologlara, ziraat
mühendislerine, genetik mühendislerine… TV doktorlarından mümkün oldukça uzak
durun, çünkü onlarda 8500 yıldır aynı olan buğdayın kromozomunu değiştirdiler
ya da ıslah yapa yapa bitkilerin besin değerlerini düşürdüler deme gafletinde
bulunabiliyorlar. Neredeyse bütün Amerika kıtasında GD bitkiler üretilmekte. Ve
Avrupa da ABD’nin en büyük tarım şirketi olan Monsanto’yu satın aldıktan sonra
kuralları esneteceğe benziyor. Bizse hala neleri tartışıyoruz. GD bitkilere
karşı çıkıp, yediği payniri mayalayan GDO’lu bakteriye söz etmemekte nasıl bir
çifte standartdır akıl sır ermiyor doğrusu. Şu korona günlerinde, küresel köy
haline gelen dünyada, çoğu ülkenin gıda ihracatına kısıtlama getirmesi ve elde
kalan malların çürümesiyle daha dayanıklı, geç bozulan GDO’lu ürünlerin önemi
yeniden anlaşılmış olduğunu düşünüyorum. Dekara 80 kg veren karakılçık yerine
450 kg veren Meksika buğdayını ekmek size de oldukça mantıklı geliyordur
umarım. Ve son olarak dikkat çekmek istediğim şey ise; (Center for Food Safety and Applied Nutrition CFSAN)Gıda Güvenliği ve Beslenme Merkezi, (ASABE American Society of Agricultural and Biological Engineers) Amerikan Biyoloji ve Ziraat Mühendisleri Derneği, (US.FDA) Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi. Bu isimlerin bize anlattığı şey, canlıyla ilgilenen bütün mesleklerin etkileşimli çalışması gerektiği ve eşit değerde olduğudur. Ancak böyle çalışırsak Dünya ile rekabet edecek düzeye geliriz. Gelişmişlik yeniliklere karşı çıkarak değil, onların gelişimini
desteklemekle olur. Aksi taktirde, diğer teknoloji alanlarında olduğu gibi
21. Yüzyılın teknolojisi olarak kabul edilen modern biyoteknolojide de Türkiye
geri kalacak, teknoloji geliştiren ülkeler arasında yerini almak yerine
teknoloji ürünü tohum geliştiren ülkelerin pazarı olmaya devam edecektir. (Nobel
ödüllü bilim insanlarının Biyoteknoloji karşıtlarına bundan vazgeçmeleri için mektup dahi yazmışlardır)
Einstein’ın dediği gibi “insanların önyargısını kırmak,
atomun çekirdeğini parçalamaktan zordur”
ISLAH
İnsanoğlu var olduğu günden beri hep daha iyiyi arzulamış ve
bu uğurda çalışmıştır. Bugün yediğimiz iri şeftaliler, büyük ve dolu koçanlı
mısırlar bu çalışmaların sonucunda oluşmuştur. Ekonomik yönden önemli olan
türlerde genetik ve sitolojik esaslardan yararlanarak üretici ve tüketici
istekleri doğrultusunda yeni çeşitlerin geliştirilmesine ıslah denir. Islahın
insanların beslenmeleri kendilerine yarayan yabani bitkiler arasından seçin
yapmaya (yapay seleksiyon) çalışmaları ile başladığı kabul edilir. Eskiden
varyete (çeşit) bulunması şansa ve ıslahçının becerisine dayanırken, günümüzde
modern ve teknolojik ilerlemeler sonucunda isteğe göre, kombinasyonların
planlanması ve istenen özelliğin elde edilmesi mümkündür. Örneğin 1927’de
Drosphylla (sirke sineği)’nde ve Stadler (1928) ise arpada X ışınlarının
mutasyon etkisini keşfedilmiştir. Böylece hayvanlarda ve bitkilerde kalıtımsal
değişimlerin oluşturulabileceği anlaşılmıştır. Buna mutasyon ıslahı denir. Çoğu
kez zararlı olsa da radyasyon yoluyla ıslah edilmiş bu bitkilerden iki binin
üstünde çeşit türetilmiştir. Bu bitkilerin üretimini en çok yapan üç ülke Çin,
Hindistan ve Rusya’dır. Kim bilir belki de en son yediğiniz çekirdeksiz
portakal bunlardan biridir.
Taksonomiye geniş katkılarda bulunmuş Linnaeus’yi,
bezelyelerle ve arılarla yaptığı çalışmalarla bize kalıtımı açıklamaya çalışan,
hatta genetik biliminin babası sayılan Mendel’i, seçilim ve evrim denince akla
ilk gelen isim, Darwin’i anmadan geçmeyelim.
GDO NEDİR
Uluslararası Cartagena Biyogüvenlik Protokolü’nde biyoteknoloji: Rekombinant deoksiribonükleik asidi
(DNA) ve nükleik asidin hücrelere ya da organallere doğrudan enjekte edilmesini
içeren in vitro (canlı organizmadan izole olarak uygulanan) nükleik asit
teknikleri, ya da geleneksel ıslah ve seleksiyonda kullanılmayan teknikler olan
ve doğal fizyolojik üreme veya rekombinasyon engellerinin üstesinden gelen,
sınıflandırılmış familyanın ötesinde hücrelerin füzyonu“ olarak tanımlanmıştır.
Büyük ihtimalle insanların büyük çoğunluğu gibi sizde bu tanımdan pek bir sonuç
çıkaramadınız. GDO tanımı yapılan biyoteknolojinin bir ürünüdür. 1953 yılında
DNA’nın ikili sarmal yapısının ortaya konulması bir mihenk taşı olmuş ve
biyoteknoloji çağına kapı aralamıştır. Bu çağın en sık konuşulan konularından biri de
GDO’dur. GDO’nun açılımı “Genetiği Değiştirilmiş Organizma” (İngilizce GMOs)
demektir ve doğru kullanım “GDO’lu” yerine “GD bitki” olmalıdır.
Herkesin temel Biyoloji tahsili yok, herkes bu alengirli
terimleri bilmek zorunda da değil. Öyleyse şöyle anlatalım; Elimizde kek yapmak
için bir tarif var. Süt, şeker, yumurta, un vs. gerekli maddeler yazıyor. Başka
bir tarifte ise çikolata yapmak için gerekli maddeler yazıyor. Su, yağ, pudra şekeri,
süt, kakao vs. Çikolata tarifindeki kakaoyu alalım, kek tarifindeki listenin en
altına yazalım ve tarifi uygulayıp kekimizi yapalım. Tebrikler, fırından mis
gibi kokan “tarifi değiştirilmiş kek” çıktı. İşte anlamak bu kadar basit, GDO
tam olarak budur.
Genomuna biyoteknolojik yöntemlerle başka bir organizmadan
gen aktarılmış bitkiye ‘’Transgenik’’ bitki (GDO olarak andığımız) adı
verilmektedir. Transgenik bitkiye aktarılan
genin orijini genin aktarıldığı bitki ile melezlenemeyen başka bir bitki türüne
ait bir bitki olabileceği gibi, bir hayvan veya bir bakteri gibi bitkiler alemi
dışındaki diğer alemlerden bir organizma da olabilmektedir. Bir bitkiye aynı
türün başka bir bitkisinden veya türün melezlenebildiği yakın akraba başka bir
türden gen aktarılarak elde edilen bitkiye ‘’Cisgenik’’, genomuna herhangi bir
gen eklemeden genetik düzenleme teknikleri ile genomu yeniden düzenlenmiş olan
bitkilere ise ‘’Subgenik’ bitki adı
verilmektedir. Bu henüz çok yeni bir teknik olup patenti Çinli bilim insanları
tarafından 2014 yılında alınmıştır ve GDO olup olmadığı tartışılmaktadır.
TARTIŞMALARIN KAYNAĞI
1972'de Paul Berg ilk kez rekombinant DNA molekülünü üretti,
bir yıl sonra ilk transgenetik (G.D.O.) bakteri yapılmıştı. (Bakteri plazmiti
ve istenen geni taşıyan DNA izole edilir ve restriksiyon enzimiyle kesilir.
Ardından kesilen gen DNA Ligaz ile plazmite yapıştırılır. Elde edilen
rekombinant DNA bakteriye aktarılır, ve bakteri uygun koşullarda çoğaltılır.) Bir sağlık şirketi 1978'de e.coli bakterisinin genetiğini değiştirerek ona daha
önce domuz gibi hayvanlardan az ve zor alınan insülini ürettirmeyi başardı.
1983'te farklı bilim insanları GDO'lu bitkiler üzerine çalışmalarını
hızlandırdı ve 1995'te ilk GDO'lu mısır tohumları toprağa serpildi. Sonraki
yıllarda bu çalışmalar katlanarak ilerledi tabi. 1998'de GDO üzerine kurallar
konulmaya başlandı. Transgenetik, soğuk su balığından aldığımız genle soğuğa
dayanıklı buğday, böcek öldüren bakterideki genle böceklere dayanıklı fasülye,
vitamin sentezleyecek tarifi barındıran genle altın pirinç, ateş böceğinden
aldığımız genle karanlıkta parlayan bitkiler, rengarenk çiçekler, dayanıklı,
ucuz, besleyiciliği yüksek ürünler yapmamızı sağladı. 1980'de petrolü
parçalayan bakteri üretildi ve ilk kez bir canlının patenti alındı.
Bugünün savaşlarının geçmişin silahlarıyla kazanılamayacağının
herkes farkındadır umarım. Malthus isimli İngiliz ekonomist ve istatistikçi
1798 yılında yazdığı “Essay on Population Growth” adlı çalışmada nüfus
artışının geometrik, gıda kaynakları artışının ise aritmetik olduğunu ve bu
böyle giderse insanlığın birkaç yüzyıl içerisinde bir felaketle karşılaşacağını
öngörmüştü. Dünya nüfusunun 2025’te 8 milyar, 2050 sonrasında ise 9 milyar
olacağı tahmin edilmekte. Buna karşın dünyanın yüzölçümü artmıyor, aksine
ekilebilir alan her geçen gün azalıyor. Bu sebepten dolayı insanlar yeni
çözümler aramakta. Yeni sayılabilecek bir yöntem de yediğimiz gıdaların
genetiğini değiştirip, istediğimiz özellikleri laboratuvar ortamında onlara
kazandırmak. Tabi bu da her yeni şey gibi envaiçeşit tartışmalara konu oluyor.
Ve yine her yeni şey gibi bunu konuşanlar gerçek uzmanlar değil,
televizyonların tanıdık yüzleri oluyor. Hal böyle olunca ipe sapa gelmez
binlerce yanlışın ağızdan ağıza yayılıp gezmesi yadırganacak bir durum olmasa
gerek.
Dünyanın en büyük tarım şirketi olan Monsanto, 1996 yılında
soya fasulyesi başta olmak üzere, mısır, kanola, pancar, pamuk, yonca ve
buğdayın genetiğini değiştirip “Roundup Ready” adı altında topladı. Bu bitkiler
Glifosat içeren Roundup herbisitine dirençliydi. Çiftçiler bitkilerinin üzerine
bu herbisiti (yabancı ot öldürücü) atıyor ve ektikleri ürünler dışında bu
bitkileri sömüren bütün yabancı otlar ölüyordu. Fakat geçen yıllar sonunda
yabancı otların bu herbisite direnç gösterdiği ve herbisitin kanserojen olduğu
görülünce Glifosat yasaklandı. Daha sonra Monsanto “Roundup Ready xTend”
adındaki yeni ürününü piyasaya sürdü. Bu bitkiler hem Glifosat’a, hemde
“Dicamba” herbisitine karşı dirençliydi. Fakat buradaki en büyük sorun da,
Dicamba’nın çok uçucu bir madde olup çok
geniş yayılım alanı göstermesiydi. Hatta 2019 sonunda bir şeftali üreticisi
şirkete, bu ilacı kullanmamasına rağmen ürünlerinin zarar gördüğü için dava
açmış ve yüklü miktarda tazminat almıştır. Bu olaylar sonucunda GDO ve pestisit
tartışmaları çok büyük bir şekilde alevlendi.
GDO HAKKINDA NE KADAR BİLGİLİYİZ
Türkiye’den iki farklı üniversite Ziraat Fakültesi (Bahçe Bitkileri,
Bitki Koruma, Tarım Ekonomisi, Tarım Makinaları ve Teknolojileri Mühendisliği, Tarımsal
Yapılar ve Sulama, Tarla Bitkileri, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme, Zootekni)
ve Fen Fakültesi (Kimya, Biyoloji) öğrencilerine GDO hakkındaki bilgilerini
ölçmek için bir dizi anket yapmıştır.
Fen Fakültesi öğrecilerine sorulan sorular ve alınan
cevapların oranı şunlardır; Transgenik ürünler tarımsal ilaç kullanımını
azaltır sorusuna %32.2 Evet %25 Hayır, Transgenik ürünler insan vücudunda
toksik etki gösterir sorusuna %45.8 Evet %13.4 hayır, Transgenik ürünler
ekosistem. tür dağılımını ve dengesini etkiler sorusuna %88.2 Evet %9.5 hayır, Transgenik
ürünlerle dünyadaki açlık önlenebilir sorusuna %25.7 Evet %39 Hayır, GDO’lu
ürünlerin kullanımı insanlar için zararlıdır sorusuna %68 Evet %10.2 Hayır, Transgenik
ürünler son zamanlarda marketlerde bulunmaktadır sorusuna %85.5 Evet %6.7
Hayır, Transgenik ürün üretimi ülkemizde serbesttir sorusuna %38.9 Evet %17.7
Hayır, Ülkemizde devlet kurumlarınca transgenik ürünlerle ilgili uygun
düzenlemeler yapılmaktadır sorusuna %30 Evet %21 Hayır cevabını vermişlerdir.
Ziraat Fakültesi öğrencilerine sorulan sorular ve alınan
cevaplar şunlardır. GDO’ların insan sağlığı ve çevre açısında zararlı olduğunu
düşünüyor musunuz?’ sorusuna %85.9 oranında ‘Evet’ cevabı verdikleri, ‘GD bitki
ya da gıdaların üzerinde GDO’lu olduğunun belirtilmesi durumunda satın alır
mısınız?’ sorusuna ise %72.1 oranında ‘Hayır’ cevabı verdikleri tespit
edilmiştir. ‘Sizce günümüzde kanser ve şeker hastalıklarının bu kadar
yaygınlaşmasında GDO’ların doğrudan bir katkısı var mıdır?’ sorusuna ‘evet’
diyenlerin oranı %63.5 olurken, ‘GD bitki ya da gıdalar güvenli midir?’
sorusuna %72.0 oranında ‘Hayır’ olarak cevaplamışlardır. ‘GD bitki ya da
gıdaların üzerinde GDO’lu olduğunun belirtilmesi durumunda satın alır mısınız?’
sorusuna %72.1 oranında ‘hayır’ cevabı verilmiştir. ‘GDO kullanımının sigara ya
da cep telefonu kullanımına göre insan sağlığına daha zararlı olduğunu
düşünüyor musunuz?’ sorusuna ‘evet’ diyenlerin oranı %41.3 olurken, ‘GD bitki
ve gıdaların, yanlış zaman ve ölçüde kullanılan tarım ilaçlarından daha
tehlikeli olduğunu düşünüyor musunuz?’ sorusuna ‘evet diyenlerin oranı %45.9
olarak tespit edilmiştir. ‘Modern Biyoteknolojik yöntemlerin (örneğin
transgenik bitkiler) tarımsal üretimde kullanılması sizce doğru mu?’ sorusuna ‘fikrim
yok’ diyenlerin oranı %32.0, ‘Modern Biyoteknolojik yöntemlerin tıp alanında
(örneğin şeker hastaları için insülün üretiminde) kullanılması sizce doğru mu?’
sorusuna ‘evet’ diyenlerin oranı %64.7 olarak tespit edilmiştir. ‘GD bitki ya
da gıdaların ülkemizde üretim ve satışına izin verilmeli mi?’ sorusuna ‘hayır’
diyenlerin oranı %64.3 olduğu halde, ‘GD bitki ve GD gıdaların günümüzde
marketlerde satıldığını düşünüyor musunuz?’ sorusuna ‘evet’ diyenlerin oranı
%85.3 olarak belirlenmiştir. ‘GD bitki ya da gıdaların etiketlenmesi tüketici
olarak sizi rahatlatır mı sorusuna ‘evet’ diyenlerin oranı %66.8 olurken ‘GD
bitkiler sayesinde birim alandan daha fazla ürün alınabileceğini düşünüyor
musunuz?’ sorusuna ‘evet’ diyenlerin oranı %63.4 olarak tespit edilmiştir.
‘Ülkemizde gıda amaçlı olmayan Transgenik bitki yetiştiriciliğine sizce izin
verilmeli mi?’ sorusuna katılımcıların %48.3’si hayır olarak cevap
vermişlerdir. ‘İthal tarımsal ürünlerde GDO olduğunu düşünüyor musunuz?’
sorusuna ankete katılan kişilerin %72.0 ‘evet’ olarak yanıtlamıştır. ‘Sizce
tarımsal üretimi artırmanın alternatif yolları aşağıdakilerden hangisi
olabilir?’ sorusuna ‘ekim alanlarını artırmak’ diyenlerin oranı %52.9, ‘daha
fazla gübre ve ilaç kullanmak’ diyenlerin oranı %3.4, ‘biyoteknolojik
yöntemleri kullanmak’ diyenlerin oranı %35.6, ‘ithalat yapmak’ diyenlerin oranı
%0.6, ‘hiçbir fikrim yok’ diyenlerin oranı ise %7.5 olarak tespit edilmiştir. Ve
işte bomba bu soruda patlıyor: ‘Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO),
Genetiği Değiştirilmiş (GD) Bitkiler, Transgenik Bitkiler ya da GD Gıdalar
hakkında yeterli bilgiye sahip olduğunuzu düşünüyor musunuz?’ sorusuna ‘hayır’
diyenlerin oranı ise %55.4 olarak tespit edilmiştir. Öğrencilerin yarısından
fazlası GDO hakkında yeterli bilgiye sahip olmadığını itiraf ettiği halde
kendinden çok emin bir şekilde soruları yanıtlamaya devam ediyor.
Benim yaptığım her kesimden katılımcılı anketlerde ise,
katılımcıların %51’i GDO’nun zararlı ve yasaklanması gerektiğini, %26’sı
yararlı ve kullanılmasını gerektiğini belirtirken, %23’lük kısım kararsız
olduğunu ve yine %70’i geçkin katılımcı GDO dendiğinde akıllarına ilk tarım,
gıda ve bitki geldiğini söylemiştir.
Eletronik ve tıp gibi diğer bilim dallarına ait teknolojik
yöntemleri kolayca kabul edip günlük hayatlarına kolayca adapte edebilen
eğitimli genç nüfusun biyoteknolojik yöntemlerle geliştirilen GDO’lara karşı
yetersiz bilgiye sahip olması ve özellikle bu teknolojilerin geliştirildiği ve
uygulandığı fakültelere mensup öğrencilerin toplumun diğer kesimleri ile benzer
şekilde düşünüyor olmaları oldukça dikkat çekicidir.
Çalışma sonuçları, yüksek eğitim seviyesine sahip, yeni
teknolojiler ile bu teknolojilerin ürünlerini kabullenme ve kullanma konusunda
çok istekli olan üniversite öğrencilerinin GDO konusundaki yaklaşımlarının
belirsiz ve konu ile ilgili bilgi birikimlerinin ise yetersiz olduğunu
göstermiştir. Çözüm önerisi ise Üniversiteler öğrencileri GDO konusunda daha
fazla bilgi ile donatmalıdır ve Fakültelerde verilen müfredat içerisine
biyoteknoloji ve ürünleri ile ilgili doyurucu bilgi koyulmalıdır şeklinde olmuştur.
KOMPLO TEORİLERİ VE BİZ
Öncelikle şunu belirtmemiz gerekir. Her ne kadar bazı
gruplar karşıtlığı sağlık ve ekoloji üzerinden yürütüyormuş gibi gözüküyor olsa
da asıl sebep, ekonomik, sosyal ve politiktir. GDO karşıtlarının yanlış beyanlarına
dayanarak gazete ve televizyonda sürekli yer bulan balık geni aktarılmış çilek,
tavuk geni aktarılmış patates, kolera geni aktarılmış domates veya akrep geni
aktarılmış pamuk gibi hayalî ürünler dünyanın hiçbir ülkesinde yetiştirilmemektedir.
Bazen “GDO yiyen fareler kısır oldu”, bazen de “GDO dinimizce haram” gibi
söylemlerle ortaya çıkar, ara ara ülkemizdeki hiç olmayan GDO’lu ürünleri
tespit eder bu örgütler. Bazen “GDO ata tohumlarının sonunu getiriyor a dostlar”
derler, yediğimiz çoğu şeyin Amerika kaynaklı olduğunu, domatesin bu topraklara
19. Yüzyılda geldiğini ve Fatih Sultan Mehmet’in hiç pilav üstü kuru ve yanında
patates kızartması yemediğini bilmeden… Bazen “GDO bizi küresel şirketlere
mahkum edecek, insanlığın sonunu getirecek, bunlar hep öjenizm planları”
derler. Halkta, karşıtlara “vay be, helal olsun”, destekçilere ise “madem
zararı yok Avrupa’da niye yasak” gibi cevabı kolay sorular yöneltir, ama kimse
verilen cevapları dikkate almaz. Bu sırada GDO ne hayatında duymamış kimseler
de içi yalanlarda dolu kitaplar yazarak ceplerini doldururlar. Okumayı sevmeyen,
kandırılması kolay olan bazı milletler bu tarz komplo teorilerine hemen
inanırlar. Bugün yine sıkça tartışılan konu 5G teknolojisinin zararlarıdır. Önceki
nesil iletişim teknolojilerine karşı çıkmayan biz ve bize benzer bazı halklar
nedense birden vahiy gelmiş gibi bu teknolojiye, kesinlikle zararlıdır diyen hiçbir
çalışma olmamasına rağmen karşı çıkmaya başladılar. Aslında yalan sosyal medya
gönderileri dışında, başka kaynaklardan da bu konuları araştırsak, biraz
şüpheci olsak, çığ gibi büyümüş yalan ve infiallerin altından, tıpkı önceki
iletişim teknolojilerini ABD, 5G’nin ise Çin tarafından geliştirilen bir sistem
olduğu gibi küçük ama doğru bilgi kırıntıları görülebilir yapbozun parçalarını
kendimiz birleştirmeye çalışabiliriz. Tabi ki de neyin ne olduğunu bize zaman
gösterecek.
İnsanlar komplo teorilerine neden inanır?
·
İnsanların komplo teorilerine
inanmalarının sebeplerinden biri, topluma uyum sağlama istekleridir. Sosyal
canlılar olan insanların toplumdaki statüleri, doğruyu biliyor veya söylüyor
olmalarından çok daha önemlidir. Dolayısıyla, inanç ve eylemlerimizi sürekli
olarak bulunduğumuz grup ile karşılaştırır ve modifiye ederiz. Bu durumda, eğer
sosyal grubumuz bir şeye inanıyorsa biz de bunu takip ederiz.
·
İnsanları komplo teorilerinden vazgeçirememe nedenlerimizden biri ise,
insanların kendi duymak istedikleri şeyleri dinlemeye daha yatkın olmalarıdır.
İnsanlar kendi düşünceleri ile örtüşen verilere inanmaya, kendi düşünceleri ile
zıtlaşanları ise görmezden gelmeye daha yatkındırlar. Bu durum öyle bir hal alabilir
ki, insanlar kendi düşünceleri ile zıtlaşan verilerden hoşlanmaz hale gelebilir
ve kendi düşüncelerine daha da saplanabilirler.
·
Komplo teorilerine inanan insanların fikirlerini değiştirmek için
uygulayabileceğiniz yöntemlerden biri ise, kendi görüşünüzü anlatmak için
öyküler kullanmanızdır. İnsanlar, tartışmalardan ya da tanımlayıcı diyaloglardan
ziyade, kendilerini öykülere kaptırırlar.
GERÇEKTEN ZARARLI MI
Bu yazıyı okuduğunuz telefon ya da bilgisayar ne kadar
zararlıysa, nasıl kullanıldığına bağlı olarak GDO da o kadar zararlıdır. Biyoteknoloji
karşıtları halâ “Brezilya fındığı geni içeren soya alerjik olduğu için
marketlerden toplatıldı” iddiasında bulunmaktadırlar. Konu biraz tarafsız gözle
incelendiğinde görülebileceği üzere, Brezilya fındığından izole edilen 2S
albumin geni aktarılmış soya fasulyesi geliştirilirken, Nebraska Eyalet
Üniversitesi tarafından yürütülen bilimsel gıda güvenliği testlerinde, alerjik
etkileri olabileceği ortaya konduğundan, hiçbir zaman piyasaya sürülmemiştir.
Bu nedenle, iddia edildiğinin aksine hiçbir zaman marketlerde bulunmamış ve
raflardan toplanması söz konusu olmamıştır. Nitekim, Avrupa Birliği
ülkelerindeki kamuoyu endişelerini giderebilmek amacıyla, AB üyesi 13 ülkeden 65
bilim insanının katılımıyla, 11,5 milyon Euro harcanarak yürütülen ve 3,5 yıl
süren ENTRANSFOOD araştırma programı, halen üretilip tüketilmekte olan genetiği
değiştirilmiş ürünlerin insan sağlığı açısından klasik yöntemlerle elde edilen
ürünlerden daha tehlikeli olmadığını ortaya koymuştur. Dünya Sağlık Örgütü
(WHO) ve Gıda ve Tarım Örgütü’ne (FAO) göre, geleneksel yöntemlerle geliştirilmiş
gıda ürünlerinde ve hazır gıdalarda genellikle hiçbir ileri alerji testi
yapılmazken, GDO’lu gıdalar bu testlerden geçirilerek değerlendirilmektedir.
WHO ve FAO raporları ile gösterilen, şu an pazarda olan GDO’lu gıdaların tüm
testlerinin yapıldığı ve hiçbir alerjik etki gözlenmediğidir. Risk değerlendirmeleri
sonucunda alerjik etki gözlenmiş olan ürünlerin pazara sunumuna izin verilmemekte
ve başvurular geri çevrilmektedir.
Gıdalardaki çeşitli kökenden DNA parçacıklarına (örn; bitki,
hayvan, mikroorganizma, virus) maruz kalan bağırsak astarındaki somatik epitel
hücrelerin, devamlı olarak dökülmesi ve yenilenmesi ile vücuttan atılacağı ve
bu nedenle sağlık açısından önemli bir risk oluşturmayacağı düşünülmektedir.
Ancak yapılan çalışmalar, mısırla beslenen sığır ve tavuklarda mısır kloroplast
DNA’sının çeşitli dokulara girdiğini göstermiştir. Yine fareler üzerinde yapılan
deneysel araştırmalarda çift zinzirli M13 bakteriyofaj DNA ile beslendikten
birkaç saat sonra incelenen farelerde DNA fragmentlerinin tamamen
parçalanmadığı, kan dokusu ve diğer çeşitli dokulara ulaştığı ve fare DNA’sına
kovalent olarak bağlandığı tespit edilmiştir. Ayrıca hamile farelere
yedirildiği zaman transplasental transferin olduğu görülmüştür. Tüketilen
gıdalardaki DNA’nın somatik hücreler tarafından alınması gösterilmiş olmasına
rağmen şimdiye kadar eşey hücrelerinde bu durum kanıtlanamamıştır. Burada yine
bir ekleme yapalım. Bazı araştırmalar bizim severek tükettiğimiz çikolatanın evcil
hayvanlar için adeta bir zehir olduğunu yazmakta. Yani her gıda her türde aynı
etkileri yaratmıyor.
GENETİĞİMİZİ BOZACAK MI
GDO’lu bitki esas itibariyle doğadakinden pek de farklı
olmayan moleküller içermektedir. İnsanoğlu dünya üzerinde var olduğu günden
beri hayvansal ve bitkisel ürünlerle beslenmekte, dolayısı ile her gün DNA ve
protein tüketmektedir. 80,000 geni olan buğdaya iki gen aktarılması, yaklaşık
%0,0025 oranında bir değişiklik meydana getirebilmektedir. GDO’lu olsun veya
olmasın, besin olarak aldığımız her ürün, önce bir yerlerde satın alınmayı
bekler, sonra belki pişer, çeşitli işlemlerden geçer, ağzımızda mekanik
(dişler) ve kimyasal (tükürük salgısındaki enzimler) olarak parçalanmaya
başlar, ardından mide özsuyundaki enzim ve asitlerle daha da ufak parçalara
ayrılan bu besin maddeleri (amino asitler, nükleik asitler vs) ince
bağırsaktaki hücreler tarafından alınarak kana karışır ve diğer organlar
tarafından metabolizmaya alınırlar. Şekere dönüşmüş pancarın hala GDO’sundan
bahsetmek mümkün müdür? Bitkisel veya
hayvansal gıdalarla alınan genlerin bütün olarak insan bünyesine geçtiği
şimdiye kadar görülmemiştir, fakat bazı mikro parçacıkların vücuda geçmesi
teorik olarak mümkündür. Dolayısıyla uzun vadeli genetik etki oluşturma tezi
bilimsel dayanaktan yoksundur.
BASINDA GDO
Sağ ve sol cenahtan birer ve dönemin popüler iki gazetesinin
(Zaman, Sabah, Cumhuriyet, Hürriyet) altı yıl boyunca GDO ile ilgili yaptıkları
368 haber incelenmiştir. Yaptıkları haberlerde Hürriyet ve Zaman çoğunlukla uzmanları,
Cumhuriyet ise siyasetçileri kaynak gösterirken, Sabah gazetesi yaptığı
haberlerin çoğunu kaynaksız paylaşmıştır. Cumhuriyet gazetesinde kaynak gösterilen
siyasetçilerin neredeyse hepsi ana muhalefet partisinin milletvekillerinde
oluşurken, Zaman gazetesinin siyasetçileri kaynak gösterdiği haberlerin kaynak
kişileri genelde iktidar kanadına yakın siyasetçilerden oluşmaktadır. Yapılan haberler
en çok risk, politika ve ekonomi çerçevesindeyken, en az haber etik, fayda ve
bilim çerçevesinde yapılmıştır. Bütün gazeteler haberlerinde denetim konusunu
ön plana çıkarmışlardır. Halkın tepkisi medyada yer bulan haberlere göre oluştuğundan
bu çalışma oldukça önemlidir. On yıl kadar önce yapılan bu çalışmada medyanın
tarafsız haber yapma konusunda sınıfta kaldığı aşikar. Ve geçen on yılda da
medya özgürlüğünün kısıtlanma başta olmak üzere bir çok sebep dahilinde işlerin
pek iyiye gitmediği görünmekte.
İNANÇLARIN BAKIŞI
Bazı insanlar, tüketici seçme hakkının ihlâli, GDO’ların
doğal benzerlerinden ayırt edilememesinin yanı sıra kişisel, etik, kültürel ve
estetik sebeplerle GD gıdalara karşı çıkmaktadır. Genetiği değiştirilmiş
ürünler bazı inanışlarda etik sorunlara da neden olmaktadır. Örneğin;
Müslümanlar, Hindular ve Yahudiler gibi bazı inanç grupları, içinde böcek,
hayvan ve insan geni olan meyve ve sebzelerden uzak durmak istemektedirler.
Özel dinsel yiyecek kuralları olan Müslümanlar ve Yahudiler, genetik olarak
değiştirilmiş gıdaların dinsel kısıtlamalarına aykırı olmadığından emin olmak
istemektedirler. Örneğin; hem Müslümanlar hem de Yahudiler domuz geni taşıyan
tahıllara karşıdırlar ve genellikle helal ve koşher gıdalarda bu özelliğin
olmamasında ısrarlıdırlar. Benzer şekilde bazı vejetaryenler, hayvan geni
içeren meyve ve sebzelere karşı olabilmektedirler
Malezya Fetva Merkezi, Kuveyt merkezli Tıp Bilimleri İslami
Kuruluşu (IOMS) İslam Fıkıh Akademisi, Amerika
İslami Gıda ve Beslenme Kurulu (IFANCA) ve buna benzer ulemaların fikirleri
arasında bazen ayrılıklar olsada çıkan
sonuç şu şekilde olmaktadır; Genetik modifikasyon hususunda genel bir ilke
olarak, şer’i prensiplere aykırı düşmediği ve insanlık ve tabiat için olumsuz
neticeler vermediği müddetçe bitkiler veya hayvanlar üzerinde birtakım
değişiklikler yapılması caizdir. Hatta hastalıklar ile zararlı ot ve böceklere
karşı direnç sağlanması, besin kalitesinin arttırılması gibi belki de
geleneksel ıslah yöntemleri ile elde edilemeyecek başarıların gen teknolojileri
ile elde edilmesinin önünün açılması da gereklidir. Fakat konuyu
değerlendirmede, ilgili uygulamaların zararının faydasından fazla olmaması
anlamında maslahat-mefsedet dengesi en önemli meşruiyet kriteri olacaktır.
Ayrıca bu uygulamaların tabiatın dengesini ve yaratılışı bozmaması, insan onur
ve haysiyetini çiğnememesi, temel ahlaki değerleri ve dinin maksatlarını ihlal
etmemesi de gerekmektedir.
Fakat yapılan çalışmalarda şu ayetlere de vurgu yapılır;
“Allah o şeytana lanet etti ve o da: ‘Andolsun senin
kullarından belirli bir pay alacağım, onları mutlaka saptıracağım, onları boş
kuruntulara sokacağım ve onlara emredeceğim de hayvanların kulaklarını
yaracaklar, onlara emredeceğim de Allah'ın yaratışını değiştirecekler’ dedi.
Kim Allah'ı bırakıp da şeytanı dost edinirse, şüphesiz o, apaçık bir ziyana
uğramış olur”1 ve “O, dönüp gitti mi (yahut bir iş başına geçti mi)
yeryüzünde ortalığı fesada vermek, ekinleri tahrip edip nesilleri bozmak için
çalışır. Allah bozgunculuğu sevmez”2, “İnsanların kendi işledikleri sebebiyle karada
ve denizde bozulma ortaya çıkmıştır. Dönmeleri için Allah, yaptıklarının bazı
kötü sonuçlarını dünyada onlara tattıracaktır”3 (1 en-Nisâ, 4/118-119. 2
el-Bakara, 2/205. 3 er-Rûm, 30/41.)
GENETİK SAÇILMA ve PATENT
2004 yılında Kanadalı iş adamı ve çiftçi Percy Schmeiser’e Monsanto tarafından dava açıldı. Schmeiser
o saate kadar GDO ne benim ondan bile haberim yoktu dese de paçayı kurtaramaz
ve Kanada Yüksek Mahkemesi Schmeiser’in Monsanto’ya tazminat ödemesi
gerektiğini hükmeder. Nedeni ilginç ve olaylar tam bir yılan hikayesi. Sürekli bir
karşı dava vs. 1998 yılında Schmeiser, yol kıyılarında, hendeklerde ve elektrik
direklerinin altında bulduğu kanolaları alır ve yetiştirmeye başlar. Monsanto bu
kanolaları hiç satmadığı tespit eder, adeta bir baskın düzenler ve satmadığı
kanolaları Schmeiser’in bahçesinde yakalar. Ardından bunların patenti bana ait
değip daha sonra Belediye başkanı olacak Schmeiser’e dava açar, olaylar
gelişir. Bu gıdalar ne kadar canlı olursa olsun bir biyoteknoloji ürünü, ve
firmalar bunları geliştirmek için milyarlarca dolar para harcıyorlar.
GDO’nun yine en büyük risklerinden biri de, GD bitkinin GD
olmayan bitkiyi döllemesi ya da bitkiyle döllenip ekolojik dengeyi bozmasıdır. Bahsedilen
olay 2000’lerin başında geçmekte ve ekim sahasını izole etmekle bu sorun ortadan
kaldırılabilir.
 |
| ıslah çalışması |
NERELERDE ve NEDEN GDO
- Calgene Şirketi’nin ürettiği Flavr Savr domatesleri ABD Gıda ve İlaç İdaresi (US FDA) tarafından onaylanan ilk genetiği değiştirilmiş üründür. Bu domatesler olgunlaşma, yumuşama ve çürüme işlemleri geciktirilerek uzun bir raf ömrüne sahip olan bitkilerdir. Olgunlaşma ve yumuşama, büyük ölçüde, meyve hücreleri tarafından etilen üretimine bağlıdır. Etilen üretiminde rol oynayan genlerin kontrol edilmesi veya farklı bir strateji olarak hücre duvarını bozan bir enzim olan poligalakturonaz enziminin baskılanarak pektin yıkımının ertelenmesi ile meyve ve sebzelerdeki olgunlaşma geciktirilebilmektedir. Böylece koku, lezzet, yumuşaklık/sertlik derecesi gibi yüksek kalitede organoleptik özellikler ve daha uzun raf ömrü sağlanabilir.
- Chilton ve arkadaşlarının (1977) çift çenekli bitkilerde gövde taç tümörüne neden olan Agrobacterium tümefaciens’in bu tümür oluşumunu içersinde bulunan Ti plasmidinde yer alan T-DNA bölgesini bitkiye aktararak gerçekleştirdiğini keşfetmeleri ile transgenik bitkilerin elde edilmesine giden yol açılmıştır. İlk transgenik bitki 1982 yılında antibiyotiğe dayanıklılık geni aktarılmış tütün bitkisi olmuştur. Transgenik bitkilerle ilgili ilk tarla denemeleri Fransa ve ABD’de 1986 yılında herbisite tolerans geni aktarılmış tütün bitkisi ile yürütülmüştür. 1987 yılında Bacillus thuringiensis bakterisinden bazı böceklere toksik etki gösteren toksik proteinlerin üretiminden sorumlu genleri aktararak böceğe karşı dayanıklı tütün bitkisi üretmek üzere Belçika’da bir şirket kurulmuştur.
- Pirincin en çok tüketildiği Güney ve Güneydoğu Asya’da 5 yaşın altındaki çocukların % 70’i A vitamini eksikliği çekmektedir ve bu durum birçoğunun sağlığının bozulmasına ve kör olmalarına neden olmaktadır. Fotosentez için gerekli bir pigment olan beta karoten, pirinç bitkisinin yeşil dokusunda bulunmakla beraber tohum gibi fotosentez yapmayan dokularda genellikle bulunmamaktadır. Tohum hücrelerinin beta karoten üretmesi için pirinç bitkisinin genomuna, beta karoten sentezinde anahtar enzimlerden sorumlu olan üç gen aktarılmıştır. Gen aktarımlı bu pirincin daneleri parlak sarı-yeşil renkte olduğu içinde bu ürüne “altın pirinç” adı verilmiştir.
- GDO’ların karbohidrat içerikleri artırılarak ketçap, domates sosu vb. yapmak için gıda işlemede kullanılacak domateslere yoğun içerik kazandırılabilmektedir. Monsanto Şirketi tarafından üretilen nişasta içeriği artırılmış Russert Burbank patatesleri ile kızartma işlemi sırasında daha az yağ çeken, pişirme süresi ve maliyeti azaltılmış patates üretimi sağlanmıştır.
- Patates, soya ve mısır gibi bitkisel ürünlerin çoğuna Bacillus thuringiensis’in (Bt) insektisidal (böcek öldürücü) potansiyele sahip bir geni aktarılarak böceklere karşı dirençli Bt bitkiler elde edilmiştir. Bt proteini mısır kurdu, patates böceği gibi böceklere karşı toksik olmakla beraber insan için toksik değildir ve mide asidi ile parçalanmaktadır. Bitkilere bu proteini üretme özelliğinin kazandırılması kimyasal insektisit ihtiyacını ortadan kaldırır ve böylece bu insektisitlerin hedefi olmayan arı, predatör gibi böceklerin zarar görmesi de engellenir. İnsektisidal Bt proteininin bitkinin dokularında üretilmesi ile bitkinin bütün kısımlarına ulaşmayan kimyasal insektisitlere göre daha etkili bir böcek kontrolü sağlanabilir.
- Genetiği değiştirilmiş hayvanlar elde etmek için yetişkin bir koyunun meme bezi hücresinden Dolly adlı kuzunun klonlanması önemli bir adım olmuştur. Genetiği değiştirilmiş hayvanlar biyomedikal araştırmaların çoğu alanlarında gerekli olmuştur. Örneğin; Polly isimli ilk genetiği değiştirilmiş kuzuya, insanlarda eksikliğinde hemofiliye neden olan kan pıhtılaştırıcı faktör-9’u kodlayan insan geni aktarılmıştır. Böylece bu proteinin hayvanın sütünde ticari olarak bol miktarda üretilmesi sağlanmıştır.
- Genetiği değiştirilmiş hayvanların gıda amaçlı kullanımında ise et verimlerinin artırılması, büyüme hormonu üretimini teşvik eden genin aktarılarak ineklerde süt üretiminin artırılması, peynir üretimi için kazein miktarının artırılması veya laktoza duyarlı tüketiciler için laktozun sütten çıkarılması gibi süt içeriğinin değiştirilmesi gibi faydalar sağlanabilir. Ayrıca düşük kolesterollü yumurta üreten kümes hayvanları elde edilebilir. Ayrıca sazan, kedi balığı, somon, kiremit balığı, başta olmak üzere yaklaşık 20 çeşit balıkta büyüme artışı ya da soğuk koşullara dayanıklılık artışı sağlayan genlerin aktarımı çalışmaları devam etmektedir
- İnsan antikoru içeren bitkiler, yaygın olan hastalıklara karşı aşı için pahalı olmayan ve genetik materyal sağlayacak tohumlarında da bu materyali taşıyacaklardır. Ayrıca bu bitkisel aşılar uzun bir raf ömrü ve stabil bir depolama kapasitesine sahip olacaklardır. Bazı insan genleri, deneysel biyoilaçları büyük miktarlarda üretmek için bitki kromozomuna ilave edilmişlerdir. Tütün ve patates, insan serum albumini üretmek için; kolza tohum yağı ve Arabidopsis, insan nörotransmitteri, löenkefalin ve monoklonal antikorlar üretmek için değiştirilmektedir. Son zamanlarda diyabet hastalarının insülini iğne yoluyla alması yerine ağız yoluyla alabilmesi için bitkilerde insülin üretimi amaçlanmıştır.
- Herbisite toleranslı bitkilerin elde edilmesinde bugüne kadar en sık kullanılan yöntem total bir herbisit olan glyphosate herbisitinin bitkide EPSPS enzimini etkileyerek bitkinin amino asit sentezini engellemesine Agrobacterium tümefaciens’ten aktarılan EPSPS enziminin üretiminden sorumlu gen ile engel olmaktır (Padgette et al. 1995). Çünkü Agrobacterium tümefaciens’in ürettiği EPSPS enziminin glyphosate’e dayanıklı olduğu saptanmıştır. Bugün tarımı yapılan herbisite toleranslı bitkilerin çoğunluğu bu yöntemle elde edilmiştir. Herbisite toleranslı bitkilerin elde edilmesinde; hedef molekülün fazla üretilmesi ve etken maddenin detoksifikasyonu gibi yaklaşımlar da kullanılmaktadır (Khan et al. 2013). Bunun yanında, herbisite tolerans geninin yabani akrabalara kaçma riskini ortadan kaldırmak amacıyla Daniel ve ark. (1998) Petunya bitkisinden izole ettikleri EPSPS enzim proteininin sentezinden sorumlu geni tütün bitkisinin kloroplastlarına aktarmışlardır.
- ABD’de Bacillus subtilis bakterisinden soğuk şok geni (cspB) aktarılarak elde edilen ve DroughtGard adıyla tescil ettirilen kurağa dayanıklı transgenik mısır çeşidinin tarımına 2013 yılında başlanmış ve 2014 yılında söz konusu transgenik bitkinin ekim alanı 275000 ha’a ulaşmıştır. Diğer taraftan, 2014 yılında Endonezya’da kurağa dayanıklı transgenik şeker kamışı çeşidi yetiştirilmeye başlanmıştır. 2014 yılında ABD’de Simplot şirketi, bir patates çeşidi ve yabani bir patates türü olan Solanum verrucosum’dan aktarılan genlerle daha az çürüyen, kesildiğinde kararmayan ve aynı zamanda yüksek sıcaklıkta pişirildiğinde daha az kanserojen bir madde olan akrilamid oluşturan bir patates çeşidini ‘’Innate Patates’’ adıyla tescil ettirmiş ve üretim izni almıştır. Amerikan Kanser Derneği (ACS) GDO’nun kanser yaptığına dair hiçbir kanıtın bulunmadığını söylemiştir. 2013 yılında “Gıda ve Kimyasal Toksikoloji Dergisi” Roundup GD mısırının kansere ve erken ölüme neden olduğunu söylediği makalesini, çok az, erken ölüme meyilli ve sıçanların spesifik suşunun kansere yatkın olduğunu, kısaca deneyin yapılış kurallarına uymadığı için geri çekti ve bu teori geçerliliğini yitirmiş oldu.
- Adenozin deaminaz (ADA), pürin bazlarının yıkımıyla ilgili olan ve adenozinin amin grubunu kopararak inozine dönüşmesini sağlayan bir enzimdir. Temel etkinliği lenfosit çoğalması ve farklılaşmasıdır. ADA enziminde eksiklik, şiddetli T lenfisit işlev bozukluklarına ve dolayısıyla kombine immün yetmezliği (SCID) hastalığına sebep olur. SCID nadir rastlanan, kalıtsal ve son yirmi yıldır transgenik virüsler kullanılarak gen terapisi ile başarılı bir şekilde tedavi edilmektedir.
- İnsan ADA geni içeren plazmiti taşıyan bakteriden klonlanmış gen, genetik olarak etkisiz hale getirilmiş virüse aktarılır. Virüs, kan hücrelerini enfekte ederek ADA genini hücrelere aktarır ve bu hücreler kültür ortamında çoğaltılır. Ve sonunda genetiği değiştirilmiş organizma olan hücreler ADA enzimini oluşturmak üzere hasta bireye aktarılır.
Yukarıda belirtilen transgenik ürünler öncelikle daha az
ilaçlama gerektirdiğinden çiftçiler açısından girdi masraflarını azaltmaktadır.
Çevre açısından ise daha az tarımsal kimyasal kullanımının olumlu etkisi
yadsınamaz. Yine, ürünleri ilaçlarken ya da yabancı ot mücadelesi için tarla
sürümleri sırasında kullanılan traktörlerin saldığı karbondioksit miktarının
(sera gazı salımının) azalıyor olması çevre açısında yararlı faktörler
arasındadır. Bunlara ek olarak, herbisitlere dayanıklı soya ya da mısır
çeşitlerinin en az toprak işlemesi hatta hiç toprak sürümü yapılmadan önceki
yılın sap kalıntıları üzerine ekimin mümkün olduğu bölgelerde toprak erozyonu
da gözle görülebilir oranlarda azalmıştır. Yapılan bilimsel çalışmalar, GDO’lu
mısırların klasik mısırlara göre önemli ölçüde daha az fumonisin (kansere neden
olan madde) içerdiğini de göstermiştir.
DÜNYADA GDO
Dünyada başlıca soya üreticisi olan ülkelerde yetiştirilen
soyanın %91-99’u transgeniktir. Mısırda ise bu oran %80-96 arasında
değişmektedir. ABD ve Kanada gibi dünyadaki başlıca kanola üreticisi olan
ülkelerde yetiştirilen kanolanın %93-95’i transgeniktir. Pamukta ise bu oran
%86-95 arasında değişmektedir. GD bitki üretimi her geçen gün katlanarak
artmaktadır.
ABD GDO’ların en önemli üreticilerinden biri konumundadır.
Bu ülkede üretilen GDO’lar doğaya salınmadan önce Amerikan tarım Bakanlığı
(USDA), Amerikan Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) ve Çevre Koruma Ajansı (EPA)
tarafından çok yönlü olarak incelenmekte ve yine bu ülkede insan gıdası ve/veya
hayvan yemi olarak tüketilmektedir. Halen ABD satılmakta olan işlenmiş
ürünlerin %70’i transgenik ürünler içermektedir. ABD’de GDO’ların doğal
benzerlerinden çok belirgin bir farklılıkları olmadığı sürece etiketlenmesi
zorunluluğu yoktur. Ancak kuruluşlar isterlerse gönüllü olarak GDO’ları ürün
etiketlerinde bildirirler. Özellikle Avrupa Birliği ve diğer bazı ülke
kamuoylarında ise GD ürünlerin insan sağlığı ve çevre üzerine olumsuz etkileri
çok yoğun bir şekilde tartışma konusu olmaktadır. Avrupa Birliği üyeleri başta
olmak üzere birçok ülke GDO’lu ürünlerden yapılmış veya bunları kısmen içeren
(% 0.9) tüm gıda maddelerinin ürün etiketi üzerinde belirtilmesi zorunluluğunu
getirmektedir.
Avrupa’da ise Avrupa Birliği ülkelerinin diğer ülkelere göre
GDO’ya karşı sert tutumuna rağmen 2004 yılında AB üyesi İspanya ve AB aday üye
Romanya’da 50.000 hektardan fazla alanda GD ürün üretimi yapılırken yine AB
üyesi olan Almanya’da ise 50.000 hektardan az bir alanda ekim yapılmıştır. Avrupa
Birliği ülkeleri GDO’ların alan denemeleri ve piyasaya sürülmesi konusunda
Avrupa Birliği Komisyon kararına başvurmaktadır. Komisyon, 1998’den beri Bt-11
ve NK603 mısırın ithalini onaylarken bu yıl Mon810 mısır ithalini de
onaylamıştır
Avrupa Birliği
Uygulamalar, 2003’te yürürlüğe giren yasaya göre
yürütülmektedir. Ülkelerde üretilen ya da ithal edilen GDO’lu ürünlerin tüm
testleri ve risk değerlendirmeleri yapılmaktadır. %0.9 oranının üzerinde GDO
içeren ürünlerin paketleri üzerine görünür şekilde GDO içerdiği yazılmak
zorundadır. % 0.9 oranından daha az oranda GDO içeren ürünler için etiketleme
kuralları uygulanmayacaktır. GDO’lu ürünlerle beslenen hayvanlardan elde edilen
et, süt ya da yumurtalar için GDO etiketlemesi yapılmamaktadır. AB ülkelerinden
Almanya, Fransa, Macaristan, Avusturya, Lüksemburg ve Yunanistan’da GDO’suz
ürünler, “GDO içermemektedir” şeklinde etiketlenebilmektedir.
ABD, Kanada
Etiketleme isteğe bağlıdır. Üretici kendi isteğine göre GDO
kullandığını belirtebilir ya da belirtmeyebilir. Karşılaştırmalı etiketleme yani
GDO’lu ürünler, eşdeğer normal ürünlerinden farklı özellikler gösteriyorsa
etiketlenmesinin zorunlu hale getirilmesi öneri olarak sunulmuş ve
tartışılmaktadır.
Brezilya
GDO içeren ürünlerde, GDO oranı %1’in üzerinde ise etiketlenmesi
zorunludur.
Arjantin
GDO içeren ürünlerin etiketlenmesi isteğe bağlıdır.
TÜRKİYEDE GDO
Ülkemizdeki tarımsal üretim özellikle ikinci dünya
savaşından sonra önemli ölçüde artmış olmakla beraber, verimlilik artışı oranı
ekilebilir alanların artışı oranıyla karşılaştırıldığında bu artışın pek de
sağlıklı olmadığı söylenebilir. 1960’lı yıllarda tarımsal üretimde artış sağlamak
amacıyla meraların ve ormanların tahrip edilerek tarlaya dönüştürülmesi,
kimyasal gübre ve ilaç kullanımının gittikçe artan düzeyde ve bilinçsizce
kullanımı ve yeni tohum çeşitlerinin kullanılmaya başlamasıyla verim artışı
sağlanmaya çalışılmıştır.
Tarım Bakanlığı tarafından hazırlanan Biyogüvenlik Kanunu
genelde yetkiyi bilimsel olarak yetkin olmayan tek bir bürokratik mercide toplamayı, biyoteknolojik uygulamaların gelişmesinden
ziyade engellenmesini amaçlamakta, ancak biyogüvenlik sisteminin bilimsel
esaslara göre oluşturulması gereklerini yerine getirecek hususları
kapsamamaktadır. Kanun bu haliyle, Türkiye’de biyoteknolojiyle ilgili her türlü
araştırma ve geliştirme faaliyetini, Türkiye için fevkalade önemli bu
teknolojij alanının gelişmesini kesinlikle önleyecek şekilde sınırlandırılmış
oluyor. Genelde GDO içeren ürünlerin yetiştirilmesini yasaklamayı hedefleyen bu
yaklaşımın, Türkiye’deki çiftçileri cezalandırma yanında, gıda ve yem sanayi
üzerine getireceği ekonomik sıkıntıların da Kanun hazırlanırken göz önünde
tutulmadığı gibi aslında yetkiyi Kurul Başkanına vererek her türlü dış
müdahaleye de olanak sağladığı anlaşılmaktadır.
GDO AVRUPADA YASAK MI
AB ülkelerinde 1990 yılında oluşturulan 2 direktifin
ardından 2004 yılında bir kısım yasal düzenleme daha yapılmış ve Avrupa Gıda
Güvenliği Otoritesi oluşturulmuştur. Tamamen bilim insanlarından oluşan bu
kuruluş, GDO’lu ürünlerin bilimsel esaslara dayalı risk değerlendirmesini
yapmakla da görevlendirilmiştir. AB’de 1990 yılından bu yana 40’a yakın GDO’lu
ürüne, üretim ve/veya yem ve gıda amaçlı tüketim izni verilmiştir (EFSA). AB
ülkeleri her yıl ABD ve Arjantin gibi ülkelerden 30-40 milyon ton mertebesinde
transgenik soya ve mısır ürünleri ithal edip tüketmektedirler. Bunları ithal
edip tüketen AB ülkeleri arasında Fransa, Almanya ve Avusturya gibi GD mısır
ekimine izin vermeyen ülkeler de vardır. Son olarak, Alman BASF firması
tarafından geliştirilen Amflora patates çeşidinin ekimine de izin verilmiştir. Bununla
birlikte ispanya, romanya çek cumhuriyeti ve birkaç ülkede daha GD bitki
üretimi yapılmaktadır.
 |
| CRİSPR - TALENS - ZNF |
GDO’NUN GELECEĞİ
GDO teknolojisini kimse durdurabileceğe benzemiyor. ZNF, TALENS
ve CRİSPR teknolojisiyle sadece bitkilerin değil insanlarında genomları
düzenlenmeye başlanacak, başlandı bile. 1978’de etik, politik, tıbbı
endişelerin gölgesinde tüp bebek, 1997’da yine aynı endişelerin gölgesinde ilk
üç ebeveynli bebek, ve yine aynı endişelerin gölgesinde 2018 yılında Lulu ve
Nana isimli genetiği değiştirilmiş, HIV virüsüne dirençli ikizler dünyaya
geldi.
Çinli bilim insanı Gao ve arkadaşları küllemeye dayanıklı
bir buğday hattı geliştirmiştir. Elde edilen bu hat küllemeye karşı savunma
mekanizmasını bastıran proteinlerin sentezinden sorumlu genleri içermemektedir.
Araştırıcılar söz konusu genleri hekzaploid buğday genomundan Talens ve Crispr
tekniği ile uzaklaştırmışlardır. ABD’de CRİSPR/Cas9 teknolojiyse üretilmiş bitkiler
GD bitki sayılmamaktadır. Ve yine ABD’de bu teknolojiyle üretilmiş 5 bitkinin
üretimine izin veriliyor. Kanada’da ise 12 ürün onay aşamasında. Kısaca bu iş
daha uzar gider.
KAYNAKÇA:
- U. Ü. ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 2008, Cilt 22, Sayı 2, 1-6 (Journal of Agricultural Faculty of Uludag University) Genetiği Değiştirilmiş Organizmaların (GDO) Tarım ve İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
- Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 2016, 25 (Özel sayı-1):243-248 Araştırma Makalesi (Research Article) Ziraat Fakültesi Öğrencilerinin GDO’lara Bakış Açısı: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Örneği
- Evrim Ağacı Dr. Mahınur Akkaya
- BETAM Türkiye’de GDO’lar ve Toplumsal MuhalefetBarış Gençer Baykan
- TARNSGENIC CEREALS M. Murat KARAO⁄LU*, H. Gürbüz KOTANCILAR Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, G›da Mühendisli¤i Bölümü GIDA (2007) 32 (1) : 51-59
- BİTKİ ISLAHI VE ÇEŞİT GELİŞTİRME Doç Dr Yalçın KAYA Bitki Islahçıları Alt Birliği (BISAB)
- Mutasyon ve Radyasyonun bitki ıslahında kullanılması Bilim ve Teknik Ağustos 1991
- Genetiği Değiştirilmiş Organizma (GDO) Nedir? Sorular ve Yanıtlar-1 Prof. Dr. Selim Çetiner Sabancı Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Tuzla, İstanbul
- Genetiği Değiştirilmiş Organizma (GDO) Nedir? Sorular ve Yanıtlar-2 Prof. Dr. Selim Çetiner Sabancı Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Tuzla, İstanbul
- Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 9 Sayı: 45 Volume: 9 Issue: 45 Ağustos 2016 August 2016: 1307-9581 ISLAMIC PERSPECTIVES ON GENETICALLY MODIFIED PRODUCTS
- Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 2016, 25 (Özel sayı-2):346-356 Derleme (Review) Transgenik Bitkilerin Dünü, Bugünü ve Geleceği
- MOLEKÜLER GENETİK YÖNTEMLERİN BİTKİ ISLAHI VE TOHUMLUK ÜRETİMİNDE KULLANIMI Yrd. Doç. Dr. Necmi Beşer Trakya Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Genetik ve Biyomüh Bölümü – Edirne TÜRKTOB Dergisi 2017 Sayı: 24 Sayfa: 43-47
- BAHÇE BİTKİLERİNDE MUTASYON ISLAHI – II (6.hafta)
- Üniversite Öğrencilerinin Transgenik Ürünler (GDO) Konusundaki Bilgi ve Görüşlerinin Belirlenmesİ
- Programlanabilir Nükleazlarla Genom Mühendisliği ders notu
- T.C. GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü GDO’LU GIDA VE YEM TİCARETİNDE YAŞANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ AB UZMANLIK TEZİ Osman Mahmut ERYURT
- BİTKİ BİYOTEKNOLOJİSİNDE TARİHSEL GELİŞMELER TÜRKTOB Dergisi 2017 Sayı: 24 Sayfa: 4-11 Prof. Dr. Nermin Gözükırmızı1, Elif Karlık2 (1) İstanbul Üniversitesi, Fen Fakültesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü - İstanbul (2) İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoteknoloji Bölümü – İstanbul
- 2011 Yılında Üretilen Transgenik Ürünlerin (GDO) Global Durumunun Özeti Clive James ISAAA Kurucusu ve Yöneticisi Bu yazı 1 milyar fakir ve aç insana ve onların yaşam mücadelesine adanmıştır
- Haliç Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 2019, 2/1: 113-133 DOI: Genom Düzenleme Teknolojileri ve Bitkilerdeki Uygulamaları 1Haliç Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi / Moleküler Biyoloji ve Genetik, İstanbul, Türkiye Geliş Tarihi: 06.02.2019 Kabul Tarihi: 08.03.2019
- Tarihsel süreçte genetiği değiştirilmiş ürünler Selim Çetiner Yemek ve Kültür
- Türkiye, GDO ile Ekonomik ve Sosyal Açıdan Nasıl Getiri Sağlar? Selin Arslanhan Araştırmacı TEPAV Politika Notu Şubat 2010
- Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 23 (1-2) 13 - 23 (2007) ISSN 1012-2354
- Geçmişten Günümüze Bitki Islahı S.Ahmet Bağcı 11 Mayıs Bitki Islahçıları Günü
- Hibrit ve Melezleme Bilim ve Teknik ocak 2008
- GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞ ORGANİZMALARA İLİŞKİN TARTIŞMALARIN TÜRK BASININDA ÇERÇEVELENMESİ Seyhan Aksoy*
https://www.google.com/search?q=gmos&client=ms-android-xiaomi-rev1&prmd=niv&sxsrf=ALeKk03ipRVGa1q4OnwJqQ9_pOvTk6LeOA:1587545057682&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwj7oOmZ0vvoAhWgQUEAHV0hDoIQ_AUoAnoECBAQAg&biw=393&bih=766#imgrc=f4n2AWxV8ngWpM
https://ag.purdue.edu/GMOs/Pages/WhatareGMOs.aspx
https://agsci.psu.edu/magazine/articles/2015/spring-summer/the-science-of-gmos
https://www.healthline.com/health/gmos-pros-and-cons#labeling
https://www.fda.gov/food/agricultural-biotechnology/science-and-history-gmos-and-other-food-modification-processes
https://www.usda.gov/topics/biotechnology/how-federal-government-regulates-biotech-plants
https://www.google.com/amp/s/evrimagaci.org/gdonun-insan-sagligina-zararlariyla-ilgili-soner-yalcina-ait-argumanlarin-hatalari-4658/amp
https://ozgurdenizli.com/crispr-gen-duzenleme-teknolojisi-gdo-genetigi-degistirilmis-organizma-mu/
https://www.google.com/amp/s/m.sabah.com.tr/saglik/2016/03/30/cikolata-hayvanlar-icin-zehirden-farksiz/amp
https://www.expatincroatia.com/gmo-in-croatia/amp/
https://www.cancer.org/healthy/eat-healthy-get-active/acs-guidelines-nutrition-physical-activity-cancer-prevention/common-questions.html
Yorumlar
Yorum Gönder